ΣΥΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ
«Η Συναλλακτική Ανάλυση είναι μια θεωρία της προσωπικότητας και μία συστηματική ψυχοθεραπεία για προσωπική ανάπτυξη και αλλαγή»
Διεθνής Εταιρεία Συναλλακτικής Ανάλυσης (ΙΑΤΑ)
Είναι επομένως, μία θεραπευτική προσέγγιση, που βασίζεται στην ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΟΡΙΣΜΟΣ
«Η Συναλλακτική Ανάλυση είναι μια θεωρία της προσωπικότητας και μια ολοκληρωμένη και συστηματική ψυχοθεραπευτική προσέγγιση εν όψει μιας προσωπικής ανάπτυξης και αλλαγής»
(ορισμός του ΕΑΤΑ-European Association for Transactional Analysis).
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ
Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του ’50, ο Eric Berne (1910 - 1970), γιατρός και ψυχίατρος, επεξεργάστηκε ένα μοντέλο της ψυχολογικής και διαπροσωπικής λειτουργίας του ανθρώπου για να μειώσει την διάρκεια της ψυχοθεραπείας και να την κάνει προσβάσιμη σε όλους, συμπεριλαμβανομένων και των ατόμων με οικονομικές δυσκολίες.
Εκπαιδευμένος στην Ψυχανάλυση, τοποθετείται μεταξύ των θεωρητικών των Αντικειμενοτρόπων Σχέσεων και της Ψυχολογίας του Εγώ.
Χάρη στην παρατήρηση των ασθενών του, ανέπτυξε μια πρωτότυπη θεωρία της προσωπικότητας βασισμένη στην έννοια της Κατάστασης του Εγώ, όρο που δανείστηκε από έναν από τους ψυχαναλυτές του, τον Paul Federn.
Ο ίδιος τονίζει ότι οι παρατηρήσεις του ως προς τις Καταστάσεις του Εγώ σμίγουν επίσης με τις μελέτες ενός άλλου δασκάλου του, τον χειρουργό Penfield.
Με τις Συναλλαγές, τα Ψυχολογικά Παιχνίδια, το Σενάριο της ζωής, που είναι μόνο κάποιες από τις κυρίαρχες έννοιές του, ο Berne προτείνει μια ολοκληρωμένη θεωρία της προσωπικότητας και της επικοινωνίας.
Η Συναλλακτική Ανάλυση στηρίζεται σε ένα συγκεκριμένο αριθμό φιλοσοφικών αρχών που αφορούν στους ανθρώπους, στη ζωή και στους στόχους αλλαγής:
Οι άνθρωποι είναι ΟΚ, δηλαδή κάθε άτομο έχει αξία, σημασία και αξιοπρέπεια όντας άνθρωπος. Πρόκειται για μια παραδοχή ουσίας του ατόμου. Μπορεί να μην συμφωνώ με ό,τι κάνει κάποιος άλλος, όμως του αποδίδω μια “αξία” ίδια με την δική μου.
Όλος ο κόσμος έχει την ικανότητα της σκέψης, σαν αποτέλεσμα αυτού ο καθένας είναι υπεύθυνος για τις αποφάσεις που παίρνει όσον αφορά το τι θέλει ή δεν θέλει στη ζωή του όπως και για τις συνέπειες των πράξεών του.
Ο κάθε άνθρωπος αποφασίζει για τη μοίρα του και οι αποφάσεις του μπορούν φυσικά και ν’ αλλάξουν.
Από αυτές τις φιλοσοφικές διδαχές προκύπτουν 2 στοιχεία:
μέθοδος συμβολαίου
επικοινωνία ανοιχτή και άμεση,
Οι Καταστάσεις του Εγώ
Αυτή η έννοια καθορίζει την προέλευση της θεωρίας της ΣΑ.
Ορισμός: Μια Κατάσταση του Εγώ είναι ένα συνεπές σύνολο σκέψεων και συναισθημάτων που παρουσιάζεται μέσα από μια παρατηρήσιμη και αισθητή συμπεριφορά (Berne).
4 μέθοδοι διάγνωσης των καταστάσεων του Εγώ
Συμπεριφοριστική : αυτό που φαίνεται, που είναι παρατηρήσιμο, η συμπεριφορά, η στάση του σώματος, ο τόνος της φωνής.
Κοινωνική: αυτό που η συμπεριφορά του ατόμου προκαλεί στους άλλους, το πώς σχετίζεται το άτομο με τους άλλους.
Ιστορική: ό,τι συνδέεται με την ιστορία του ατόμου, το αρχαίο βίωμα.
Φαινομενολογική: αυτό που συμβαίνει, το φαινόμενο που συνδέεται με αυτό που το άτομο ζει εσωτερικά.
Παράδειγμα διάγνωσης της Κατάστασης του Εγώ Παιδί:
1 : Συμπεριφοριστική: Παιδιάστικη συμπεριφορά.
2 : Κοινωνική: αυτή η στάση του «Ψυχολογικού θύματος» προκαλεί στον άλλον τον ρόλο της «Σωτηρίας», ή εν πάση περιπτώσει, έναν γονεϊκό ρόλο.
3 : Ιστορική: το «μικρό άτομο» δεν είχε δικαίωμα να εκφράσει τον θυμό του. Οι γονείς του ήταν σκληροί και του«ζητήθηκε» να είναι σοφό: «να μην δείχνει τον θυμό του».
4 : Φαινομενολογική: το άτομο τείνει να ξαναζεί (Σκηνή και Ελαστικό Συναίσθημα / βλέπε κεφάλαιο: Συναισθήματα) μια σκηνή του παρελθόντος, σαν αυτή να διαδραματίζεται στο παρόν (μπροστά στα μάτια του), ή η μητέρα του το μάλωνε όταν δεν έκανε «αυτό που έπρεπε».
Οι Συναλλαγές
Ορισμός: μια συναλλαγή είναι μια μονάδα επικοινωνίας, ένα πήγαινε-έλα λεκτικό ή μη μεταξύ 2 ατόμων (θεωρία της αλυσίδας των επικοινωνιακών ανταλλαγών: ερεθίσματα και απαντήσεις).
Ερέθισμα
Πομπός Δέκτης
Ο κάθε τύπος συναλλαγής ορίζει έναν συγκεκριμένο κανόνα επικοινωνίας.
Πρώτος κανόνας επικοινωνίας: όταν οι συναλλαγές είναι Παράλληλες, η επικοινωνία είναι ρευστή και ρέει. Μπορεί να διαρκέσει για αόριστο χρόνο.
Δεύτερος κανόνας επικοινωνίας: όταν ένας συνομιλητής κόβει την Συναλλαγή, δημιουργείται μια γενική αποκοπή των συναλλαγών(Διασταυρωμένη συναλλαγή) ώσπου οι Παράλληλες Συναλλαγές να αποκατασταθούν.
Τρίτος κανόνας επικοινωνίας: το θέμα της ανταλλαγής είναι καθορισμένο από το ψυχολογικό περιεχόμενο και όχι από το κοινωνικό περιεχόμενο. Το κρυμμένο μήνυμα είναι πρωτεύων μέσα στην επικοινωνία. (Η Συναλλαγή είναι Διπλή όταν κρύβει 2 μηνύματα, όπου το ένα είναι μη ειπωμένο).
Η Στάση ζωής (OK+OK+, OK-OK+, OK+OK-, OK-OK-).
1 : Η θέση της υπαρξιακής ζωής : είναι παγιωμένη, ασυνείδητη, σπλαχνική και σωματική.
Απαντά στα ερωτήματα:
Ποιος είμαι;
Ποιοι είναι οι άλλοι;
Ποιες είναι οι πιθανές σχέσεις με τους άλλους;
Τι επιθυμώ να γίνω;
3 λέξεις κλειδιά:
- Είμαι (Be)
- Ανήκω (Belong)
- Γίνομαι (Become)
Παράδειγμα: «δεν είμαι τίποτα το ιδιαίτερο μέσα σ’ αυτόν τον άδειο κόσμο» OK-OK-
2 : Η ψυχολογική θέση της ζωής: η θέση που υπάρχει μέσα στην εσωτερική συνείδησή μου και που διαφοροποιείται.
Παράδειγμα: «Φοβάμαι να πάρω τον λόγο, οι άλλοι ξέρουν πολλά» OK-OK+
3 : Η κοινωνική θέση της ζωής: η φαινομενική θέση.
Παράδειγμα: «διακόπτω το άτομο που μιλάει για να πω τη γνώμη μου» OK+OK-
Το Σενάριο ζωής
Ορισμοί: είναι ένα ασυνείδητο πλάνο της ζωής, επεξεργασμένο κατά τη διάρκεια των παιδικών χρόνων, βασισμένο στις αποφάσεις που λήφθηκαν στην παιδική ηλικία ενισχυμένο από τους γονείς, δικαιολογημένο από τα περεταίρω γεγονότα και που καταλήγει σε μια επιλεγμένη διέξοδο. (Berne, γλωσσάριο του βιβλίου « que dîtes-vous après avoir dit bonjour » 1970)
Είναι ένα πλάνο ζωής, επεξεργασμένο κατά τη διάρκεια των παιδικών χρόνων, που συνωμοτεί στο να γίνει η ζωή μας μια επανάληψη αλληλουχιών που έχουν όλες τον ίδιο σκοπό και φέρνουν πάντα το ίδιο αποτέλεσμα (στην ψυχανάλυση: ψυχαναγκασμός της επανάληψης)
Η παθολογία των καταστάσεων του Εγώ
Ορισμός: όταν μια ΚΕ καταπατά μια άλλη, δηλαδή όταν το περιεχόμενο του Παιδιού ή του Γονιού διεισδύουν στον Ενήλικα.
Προκατάληψη Ψευδαίσθηση ή πεποίθηση Διπλή μόλυνση
Προκατάληψη: το άτομο αντιλαμβάνεται σαν πραγματικότητα αυτό που ουσιαστικά είναι μια εντύπωση.
Ψευδαίσθηση ή πεποίθηση: το άτομο αντιλαμβάνεται σαν πραγματικότητα αυτό που ουσιαστικά είναι μια αρχαία γενικευμένη εμπειρία.
Διπλή μόλυνση: όταν το άτομο συγχέει μια εντύπωση με την πραγματικότητα και την υποστηρίζει με την βοήθεια μιας πεποίθησης του παρελθόντος.
Τα σημάδια αναγνώρισης
Ο Berne μίλησε για 2 θεμελιώδεις ψυχολογικές ανάγκες, την ανάγκη δομής και την ανάγκη αναγνώρισης.
Ορισμός της Αναγνώρισης: πρόκειται για ένα ερέθισμα που μας επιτρέπει να αισθανόμαστε ότι υπάρχουμε, είναι η ενότητα της ανθρώπινης αναγνώρισης.
Ιστορία: Από τις μελέτες των Spitz, Haron, Sackett (Κοινωνική Ψυχολογία) προκύπτει ότι: το ανθρώπινο όν χρειάζεται ερεθίσματα και τρυφερά συναισθήματα από πλευράς των άλλων για να μπορεί να αναπτύσσεται σωματικά και ψυχολογικά.
Kupfer : Μελέτησε τα μωρά μέχρι την ηλικία των 3 μηνών, αποδεικνύοντας ότι το μωρό σχηματίζει με την μητέρα του μια σχέση κιναισθητικού τύπου. Έτσι συμπεραίνει ότι η επαφή είναι ουσιαστική για την επιβίωσή του.
Spitz : Μελέτησε παιδιά που βρισκόντουσαν σε ιδρύματα και επινόησε τους όρους του «συναισθηματικού μαρασμού» και του «νοσηλευτικού συνδρόμου»
Haron : Μελέτησε τα αποτελέσματα των ακραίων εμπειριών στέρησης αισθητηριακών ερεθισμάτων, που οδηγούν σε παραισθήσεις και παραλληρήματα.
Sackett : Απέδειξε ότι τα ποντίκια χρειάζονται και τροφή και αισθητηριακά ερεθίσματα.
Berne υπέθεσε μια βιολογική αλυσίδα:
Η ανάγκη ερεθισμάτων γίνεται, μέσω μετουσίωσης, ανάγκη αναγνώρισης.
Λεκτικά
Μη λεκτικά
Θετικά
Αρνητικά
Με όρους (κάνω)
Σημάδια αναγνώρισης
| θετικά | αρνητικά |
Με όρους
| Είσαι όμορφος με αυτό το κούρεμα | Η δουλειά σου είναι χαοτική! |
Άνευ όρων
| Είσαι θαυμάσιος | Βλάκα! |
Οικονομία των χαδιών
Δίνω | Δέχομαι | Προσφέρομαι | Ζητώ | Αρνούμαι |
+
0 |
|
|
|
|
-
|
|
|
|
|
Ανάγκη Δομής
Η πείνα για δομή και μια επέκταση της πείνας για ερεθίσματα, στο μέτρο που το άτομο, για να την ικανοποιήσει, πρέπει να σταθεροποιήσει μια προσωρινή δομή μέσα στην οποία αυτά τα ερεθίσματα να μπορούν να ανταλλαχθούν.
Κατά τον Berne υπάρχουν 3 ψυχολογικές ανάγκες:
Ανάγκη ερεθίσματος
Μέσω μετουσίωσης, ανάγκη αναγνώρισης
Κατ’ επέκταση, ανάγκη δομής
Για να αποκτήσουμε σημάδια αναγνώρισης και ερεθισμάτων, πρέπει να είμαστε τουλάχιστον 2, και πρέπει να δομήσουμε τον χρόνο μας μέσα στις σχέσεις.
Η δόμηση του χρόνου
Χρησιμοποιούμε διάφορους τρόπους για να δομήσουμε τον χρόνο μας, καθένας μας ζητά διαφορετική ποσότητα ενέργειας. Ο προσωπικός μας τρόπος μας κάνει να παίρνουμε διαφορετικά είδη ρίσκων και μας επιτρέπει να δεχόμαστε διαφορετική ποσότητα και ποιότητα αναγνώρισης.
1 : Η απόσυρση: Η νοητική ή σωματική απομάκρυνση των άλλων και η αυτό-απασχόληση.
Παράδειγμα: Απομονώνομαι, δεν θέλω να φάω μαζί με την ομάδα. Ή σκέφτομαι τα δικά μου κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης.
2 : Τα τελετουργικά: Η ανταλλαγή χαδιών είναι τελείως κωδικοποιημένη και καθησυχαστική. Οι συναλλαγές είναι προβλεπόμενες και προβλέψιμες.
Παράδειγμα: ο αριθμός των φιλιών για να πούμε καλημέρα.
3 : Η απασχόληση: Σειρά απλών συναλλαγών, συμπληρωματικών, μισο-τελετουργικοποιημένες, οργανωμένες σε ένα μόνο πλαίσιο εμπειριών.
Παράδειγμα: «είδατε τι καιρό κάνει! »
4 : Η δραστηριότητα: Στοχεύει στην εκπλήρωση των υποχρεώσεων. Σχετίζεται γενικά με την εργασία και τα χόμπι.
Τα Ψυχολογικά Παιχνίδια
Ορισμοί του Berne :
Ξετύλιγμα μίας σειράς κρυμμένων συναλλαγών που εξελίσσονται προς ένα προβλέψιμο και συγκεκριμένο αποτέλεσμα.
Ένα αξιοθρήνητο αλλά και αποτελεσματικό μέσο για να ληφθούν ερεθίσματα.
Χαρακτηριστικά:
επαναληπτικό
έξω από την συνείδηση
εμπεριέχει διπλές συναλλαγές
επιφέρει μια στιγμή σύγχυσης
ολοκληρώνεται με το συνηθισμένο συναίσθημα-παράσιτο
Παιχνίδι 1ου βαθμού : Παιχνίδια στο τέλος των οποίων οι παίχτες νιώθουν μια ελαφριά αίσθηση δυσφορίας.
Παιχνίδι 2ου βαθμού : Η ψυχική κατάσταση είναι πραγματικά δυσάρεστη και οι παίχτες κάνουν ό, τι μπορούν ώστε το κοινωνικό τους περιβάλλον να μην το μάθει.
Παιχνίδι 3ου βαθμού : Βαριές συνέπειες σε συναισθηματικό και φυσικό επίπεδο, κατάληξη στη φυλακή, στο νοσοκομείο ή στο νεκροταφείο.
Παράδειγμα: «εγώ ο κακομοίρης!» (ορισμός του Berne)
Παιχνίδι του Θύματος που καλεί τον Σωτήρα. Το άτομο αναζητά την συμπόνια και την υποχρέωση των άλλων.
1° : ζω πάντα στην κόψη του ξυραφιού από άποψη οικονομική. Δεν κάνω καλά τους υπολογισμούς μου και καμιά φορά φοβάμαι ότι δεν θα βγάλω το μήνα. Αυτό είναι συχνά θέμα διαφωνίας με τον σύντροφό μου.
2° : Ο διευθυντής της τράπεζάς μου μου στέλνει ένα γράμμα για να μου επισημάνει ότι ο λογαριασμός μου έχει απαγορευτεί. Πιθανότατα να έχω λάβει πολλά άλλα ενημερωτικά γράμματα, όμως ποτέ δεν απάντησα.
3° : Αρρωσταίνω για να αποκτήσω δικαίωμα επιδόματος και για να δικαιολογηθώ θα αυτοκτονήσω γιατί δεν αντέχω το να ομολογήσω ότι απέτυχα.
Δραματικό τρίγωνο του Karpman
Η δυναμική του παιχνιδιού: είναι η αλλαγή του ρόλου μέσα στο τρίγωνο η οποία παράγει την θεατρική υπόσταση.
Διώκτης Σωτήρας
Θύμα
Η δυναμική του παιχνιδιού: είναι η αλλαγή του ρόλου μέσα στο τρίγωνο η οποία παράγει την θεατρική υπόσταση.
Δυνατότητες που μας βγάζουν από το παιχνίδι
Αναγνωρίζουμε το Παιχνίδι και ξαναπαίρνουμε μια στάση OK
Καταγγέλλουμε το Παιχνίδι
Με τον διάλογο « όταν κάνεις…νιώθω… »
Με την διαφυγή, συχνά μια σύντομη αποχώρηση είναι επαρκής
Αναγνωρίζουμε την ανάγκη μας και μας την προσφέρουμε
Αναγνωρίζουμε την ανάγκη του άλλου και του την προσφέρουμε
Οι πιο σημαντικές παραδοχές της ΣA είναι
Όλοι γεννιούνται εντάξει
Όλοι μπορούν να σκεφτούν και
Ο καθένας είναι υπεύθυνος για τον εαυτό του που σημαίνει ότι αποφασίζει για τη ζωή του και ανα πάσα στιγμή να μπορεί να διαφοροποιήσει αυτή την απόφαση.
Τι είναι η συναλλαγή;
Στο Λειτουργικό Διάγραμμα των ΚΕ, οι Συναλλαγές είναι μια έννοια βασισμένη στην επικοινωνία.
Ορισμός: μια συναλλαγή είναι μια μονάδα επικοινωνίας, ένα πήγαινε-έλα λεκτικό ή μη μεταξύ 2 ατόμων (θεωρία της αλυσίδας των επικοινωνιακών ανταλλαγών: ερεθίσματα και απαντήσεις).
Ερέθισμα
Ο κάθε τύπος συναλλαγής ορίζει έναν συγκεκριμένο κανόνα επικοινωνίας. Η αποτελεσματική επικοινωνία βασίζεται στις επιτυχημένες συναλλαγές ανάμεσα στους ανθρώπους.
Ποιες Τεχνικές χρησιμοποιεί;
Τεχνικές βασισμένες στο Μοντέλο ΓΕΠ (Γονέας-Ενήλικας-Παιδί)
Τεχνικές Αντιμετώπισης Παιχνιδιών
Επικοινωνία Μέσω της Συναλλακτικής Ανάλυσης
Σενάριο & οι Βασικές Θέσεις Ζωής
Καταστάσεις του ΕΓΩ
Ο κάθε άνθρωπος έχει τρεις βασικές πλευρές (καταστάσεις του Εγώ), που είναι το Παιδί, ο Γονέας και ο Ενήλικος μέσα του(ΓΕΠ). Εκφράζει διαφορετική πλευρά κάθε φορά, ανάλογα με τις συνθήκες στις οποίες βρίσκεται, το άτομο που έχει απέναντί του, κ.λ.π. Μπορεί π.χ. κάποιος ενήλικος να φέρεται σε Χ περιπτώσεις σαν υπάκουο παιδί, ή σαν επικριτικός γονέας προς τους φίλους.
Όταν το άτομο χρησιμοποιεί ως επί το πλείστον μια κατάσταση του Εγώ (αντί να τις εναλλάσσει) γίνεται άκαμπτο και δυσλειτουργικό, με αποτέλεσμα να υπάρχουν προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις.
Στόχος της θεραπείας είναι να ενεργοποιήσουμε την ενήλικη πλευρά, ώστε να καταφέρουμε να αλλάξουμε όσα δεν μας ικανοποιούν στη ζωή μας.
Ψυχολογικά Παιχνίδια
Σειρά συχνών και περεταίρω (διπλών) συναλλαγών που συμπεριλαμβάνουν μια αλλαγή του ΚΕ και του απροσδόκητου ρόλου από την πλευρά ενός από τους παίχτες και μια στιγμή σύγχυσης (ή κατάπληξης) που ακολουθείται από κάποιο αρνητικό όφελος για τους 2 παίχτες.
Παράδειγμα: Μην τολμώντας να ζητήσει από το αφεντικό της μια μέρα άδειας, η γραμματέας του ζητά ακατάπαυστα: «πότε θα πάρετε άδεια; ». Στο τέλος, το αφεντικό της λέει επιθετικά: «Θα σταματήσετε να με ρωτάτε πότε θα πάρω άδεια; Γιατί δεν πρόκειται να πάρω… !»
Στόχος σε κάθε περίπτωση είναι να αποκτήσουμε επίγνωση και να οδηγηθούμε προς την ψυχολογική ενηλικίωση, να αποκτήσουμε δηλ. αυτονομία και αυτοδιαχείριση.
Οι θέσεις της ζωής
Η θέση ύπαρξης μας ή θέση ζωής ορίζεται ως «οι βασικές πεποιθήσεις για τον εαυτό και τους άλλους, οι οποίες χρησιμοποιούνται για να αιτιολογήσουν αποφάσεις και συμπεριφορές».
Αυτή η ανάγκη για την διατήρηση της θέσης ύπαρξης μας αναπτύχθηκε περισσότερο από τον Claude Steiner. Έχει να κάνει με την ψυχολογική μας ανάγκη να διατηρήσουμε την βασική υπαρξιακή μας θέση σε σχέση με το αν είμαστε εντάξει ή όχι. Αυτή η απόφαση πάρθηκε πολύ νωρίτερα σε πρώιμο στάδιο της ζωής του ανθρώπου. Σχετίζεται με τον ρόλο που το κάθε άτομο καλείται να παίξει στην ζωή του και καταλήγει σε αυτήν με βάση τις αλληλεπιδράσεις που είχε.
Οι θέσεις αυτές είναι τέσσερεις και είναι οι εξής:
Είμαι εντάξει – Είσαι εντάξει (πραγματική).
Η πιο υγιής θέση απέναντι στη ζωή, πραγματώνεται με την αποδοχή του εαυτού αλλά και των άλλων ανθρώπων.
Είμαι εντάξει – Δεν είσαι εντάξει (αμυντική – παρανοϊκή).
Εγωκεντρικά στοιχεία, εγώ έχω πάντα δίκιο και οι άλλοι άδικο.
Δεν είμαι εντάξει – Είσαι εντάξει (καταθλιπτική).
Υποτίμηση εαυτού, οι άλλοι θεωρούνται καλύτεροι.
Δεν είμαι εντάξει – Δεν είσαι εντάξει (απελπισίας).
Απόρριψη από γονείς, κυριαρχεί το συναίσθημα απόγνωσης και κατάθλιψης.
Εν κατακλείδι => Το βάθος της θεωρίας της Συναλλακτική Ανάλυσης αλλά και η απίστευτη ποικιλία των εφαρμογών της, μας δίνει τη δυνατότητα να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε την αλλαγή και μας επιτρέπει να έχουμε αυτονομία και πρωτοβουλία τόσο στην προσωπική μας ανάπτυξη όσο και στην θεραπεία των πελατών μας.